Việc di chuyển từ Hà Nội đến TP.HCM và ngược lại đang tồn tại một khoảng trống lớn. Người dân hiện chủ yếu có 2 sự lựa chọn: Hoặc là nhanh và chi phí cao với hàng không (khoảng 2 giờ) và chậm với chi phí thấp hơn là đường bộ cao tốc và đường sắt Thống Nhất (khoảng 30 giờ).
Thị trường vận tải thiếu hẳn một loại hình có tốc độ nhanh hơn hẳn ô tô, vận chuyển được khối lượng lớn với chi phí vừa phải. Và tuyến đường sắt tốc độ lên đến 350 km/h, rút ngắn thời gian di chuyển từ Hà Nội – TP.HCM còn 5,5–6 giờ được xem là mảnh ghép mới trên bản đồ vận tải.
Khi đặt lên bàn cân, sự chênh lệch thể hiện rõ: Hàng không bay 2–2,5 giờ;
Với vận tốc 350 km/h, đường sắt cao tốc là phương án dung hòa giữa tốc độ và sự ổn định. Đây là loại hình có thể tạo sự thay đổi mang tính cấu trúc trong hành lang vận tải Bắc – Nam.
Đường sắt cao tốc có nhiều ưu điểm nổi bật: An toàn, ít phụ thuộc thời tiết, thủ tục đơn giản và khả năng phục vụ cả hành khách lẫn hàng hóa. Hạn chế lớn nhất nằm ở vốn đầu tư và thời gian triển khai.
Hàng không tiếp tục là lựa chọn tối ưu về tốc độ, đặc biệt với người bận rộn. Tuy nhiên, giá vé dao động mạnh và tình trạng delay do thời tiết khiến tổng thời gian di chuyển thực sự (bao gồm đi ra sân bay, làm thủ tục, chờ đợi cất cánh, di chuyển từ sân bay về trung tâm) không phải lúc nào cũng vượt trội.
Đường bộ giữ lợi thế cơ động: Dừng – rẽ linh hoạt, phù hợp du lịch tự lái và vận tải cồng kềnh. Dù vậy, quãng đường quá dài và rủi ro an toàn khiến loại hình này khó cạnh tranh trên hành trình xuyên Việt.
Xét tổng thể, thị trường vận tải đang hình thành ranh giới rõ: Hàng không phục vụ nhóm cần tốc độ tối đa; đường sắt cao tốc nhắm đến đại đa số hành khách; đường bộ tập trung vào nhu cầu linh hoạt và hàng hóa đặc thù.
Các nghiên cứu tiền khả thi của Bộ GTVT và JICA cho thấy đường sắt cao tốc có khả năng thu hút đáng kể hành khách từ hàng không và phần lớn nhu cầu xe khách đường dài, nhờ lợi thế kết nối từ trung tâm đến trung tâm cùng tính ổn định và độ đúng giờ cao.
Nhật Bản, Trung Quốc và châu Âu đều cho thấy đường sắt cao tốc thay thế đáng kể bay nội địa ở các chặng dưới 1.200 km. Dù Hà Nội – TP.HCM dài hơn, mô hình này vẫn phù hợp để giảm áp lực cho hàng không và nâng năng lực vận tải. Trong ảnh là một tuyến tàu cao tốc tại Nhật Bản (Wikipedia)
Về ngắn hạn, hàng không vẫn là trụ cột. Nhưng về dài hạn, khi yếu tố chi phí – thời gian – ổn định được tối ưu, đường sắt cao tốc có thể trở thành “xương sống” vận tải Bắc – Nam, trong khi đường bộ tiếp tục đóng vai trò bổ trợ cho nhu cầu linh hoạt.