Nhiều lãnh đạo doanh nghiệp phương Tây đã trở về với tâm trạng "rúng động" sau khi chứng kiến mức độ tự động hóa cực cao trong các nhà máy của Trung Quốc nơi robot vận hành xuyên đêm trong những "nhà máy tối" không một bóng người. Cảnh tượng ấy không chỉ khiến họ kinh ngạc, mà còn đặt ra câu hỏi lớn về tương lai cạnh tranh công nghiệp toàn cầu.
Choáng váng trước "nhà máy bóng đêm"
Theo chuyên trang Futurism ngày 14/10 dẫn lại tờ The Telegraph (Anh), một làn sóng bất ngờ và lo ngại đang lan rộng trong giới công nghiệp phương Tây, đặc biệt là ở lĩnh vực xe điện và năng lượng tái tạo, sau các chuyến công tác gần đây của nhiều giám đốc điều hành đến Trung Quốc. Những gì họ nhìn thấy trong các nhà máy tại quốc gia châu Á này được mô tả là "một bước nhảy vọt công nghệ mà phương Tây chưa từng hình dung nổi".
Jim Farley, Tổng giám đốc điều hành của Ford Motor Company, kể rằng chuyến thăm một loạt nhà máy sản xuất xe điện của Trung Quốc là "khoảnh khắc choáng ngợp nhất" trong sự nghiệp. Ông cho biết, giá thành và chất lượng xe điện mà ông tận mắt chứng kiến tại đây vượt xa mọi tiêu chuẩn hiện tại ở phương Tây. Trong cuộc phỏng vấn với The Telegraph hồi tháng 7, ông Farley thừa nhận cảm thấy lo lắng khi nhận ra tốc độ phát triển và mức độ tự động hóa của các nhà máy Trung Quốc có thể khiến Ford bị bỏ lại phía sau chỉ trong vài năm tới.
Nhiều lãnh đạo doanh nghiệp phương Tây đã trở về với tâm trạng "rúng động" sau khi chứng kiến trong các nhà máy của Trung Quốc toàn robot vận hành xuyên đêm trong những "nhà máy tối" không một bóng người. (Ảnh: Telegraph)
Trong một cuộc trao đổi sau đó với tờ The Verge vào tháng 9, vị CEO của Ford nói rằng ngành công nghiệp ô tô toàn cầu đang bước vào một cuộc cạnh tranh khốc liệt với Trung Quốc. "Chúng tôi đang trong một cuộc đua toàn cầu, không chỉ về xe điện. Và nếu chúng tôi thua, Ford sẽ không còn tương lai," ông nhấn mạnh.
Không chỉ riêng Ford, Andrew Forrest – nhà sáng lập tập đoàn khai khoáng Fortescue Metals Group của Úc cũng rơi vào tình cảnh tương tự. Sau khi tham quan một loạt cơ sở sản xuất tại Trung Quốc, ông Forrest đã quyết định từ bỏ kế hoạch tự mở dây chuyền sản xuất xe điện của riêng công ty. Ông kể rằng, khi bước vào nhà máy, ông không thấy một công nhân nào. Tất cả các khâu đều được robot thực hiện, từ lắp ráp, kiểm tra chất lượng cho đến vận chuyển linh kiện. "Không có người nào cả. Mọi thứ hoàn toàn tự động," ông nói với The Telegraph, khẳng định rằng điều này vượt xa mọi hệ thống tự động mà ông từng thấy ở châu Âu hay Mỹ.
Greg Jackson, Tổng giám đốc Octopus Energy – một trong những nhà cung cấp năng lượng lớn nhất của Anh cũng kể lại trải nghiệm tương tự. Ông cho biết mình đã tận mắt chứng kiến những "nhà máy bóng đêm", nơi hàng nghìn robot làm việc liên tục 24/7 mà không cần bật đèn. Theo ông Jackson, Trung Quốc đã hoàn toàn chuyển mình, từ chỗ dựa vào lao động giá rẻ sang dựa vào tri thức và đổi mới công nghệ. "Bạn cảm nhận được sự thay đổi, khi sự cạnh tranh của Trung Quốc đã chuyển từ nhân công giá thấp được trợ giá sang đội ngũ kỹ sư tài năng, sáng tạo và có tay nghề cao," ông nói.
Trung Quốc – Siêu cường robot
Theo số liệu mới nhất của Liên đoàn Robot học Quốc tế (IFR), Trung Quốc hiện triển khai số lượng robot công nghiệp nhiều hơn tổng số của Mỹ, Đức và Anh cộng lại. Quốc gia này đã trở thành trung tâm robot lớn nhất thế giới, đặc biệt trong các ngành công nghiệp điện tử, sản xuất ô tô và năng lượng tái tạo.
Việc đầu tư mạnh mẽ vào robot không chỉ nhằm cắt giảm chi phí nhân công hay tăng năng suất, mà còn là một phần của chiến lược dài hạn. Trung Quốc đang đối mặt với tình trạng dân số già hóa nhanh chóng, khiến lực lượng lao động trong tương lai có nguy cơ giảm mạnh. Để bù đắp sự thiếu hụt này, chính phủ Trung Quốc đã đẩy mạnh tự động hóa trong sản xuất nhằm duy trì đà tăng trưởng và lợi thế cạnh tranh toàn cầu.
Trung Quốc hiện triển khai số lượng robot công nghiệp nhiều hơn tổng số của Mỹ, Đức và Anh cộng lại. (Ảnh: Telegraph)
Nhà phân tích Rian Whitton của hãng nghiên cứu Bismarck Analysis nhận định rằng Trung Quốc đã đi trước phương Tây một bước trong việc nhìn thấy những thách thức mà các nền kinh tế phát triển sẽ phải đối mặt: dân số giảm, chi phí lao động tăng và năng suất có nguy cơ đình trệ. Việc đầu tư sớm và quyết liệt vào robot giúp Trung Quốc duy trì năng suất ở mức cao trong dài hạn và ít bị phụ thuộc vào biến động dân số.
Sander Tordoir, kinh tế gia trưởng tại Trung tâm Cải cách châu Âu (CER), cũng cảnh báo rằng phương Tây cần nhìn nhận lại tốc độ phát triển công nghệ tự động của Trung Quốc. Theo ông, nếu Trung Quốc tiếp tục duy trì lợi thế này, nhiều nền kinh tế châu Âu có thể bị tụt lại. "Tự động hóa nếu được triển khai hiệu quả có thể nâng cao năng suất của cả nền kinh tế. Và nếu Trung Quốc đang làm cực kỳ tốt ở mảng này, chúng ta cũng phải đuổi theo, bởi châu Âu đang già đi nhanh chóng," ông Tordoir nói.
Theo Futurism, hiện Trung Quốc có hơn 1,2 triệu robot công nghiệp đang hoạt động, chủ yếu trong các ngành điện tử, ô tô và năng lượng xanh. Các khu công nghiệp ở Quảng Đông, Thượng Hải và Thiên Tân được xem là hình mẫu của "nhà máy thông minh" nơi toàn bộ quy trình từ sản xuất, kiểm định đến đóng gói đều được vận hành bởi hệ thống tự động và giám sát bằng trí tuệ nhân tạo.
Cuộc đua mới của trí tuệ nhân tạo
Tự động hóa chỉ là phần mở đầu trong chiến lược công nghiệp mà Trung Quốc theo đuổi. Trong kế hoạch phát triển 10 năm công bố đầu thập kỷ này, Trung Quốc đặt mục tiêu đưa trí tuệ nhân tạo (AI) trở thành động cơ tăng trưởng chính của nền kinh tế. AI hiện được ứng dụng sâu rộng trong các lĩnh vực sản xuất, y tế, giao thông và tài chính, giúp giảm chi phí, tăng độ chính xác và giảm tối đa sự phụ thuộc vào lao động con người.
Chương trình "Made in China 2025" cũng đang được mở rộng, tập trung vào phát triển các công nghệ lõi như robot công nghiệp, chip bán dẫn, pin năng lượng và phần mềm điều khiển thông minh. Các chuyên gia phương Tây cho rằng đây là bước đi chiến lược giúp Trung Quốc củng cố vị thế trong kỷ nguyên công nghiệp 4.0, nơi ranh giới giữa công nghệ và sản xuất truyền thống đang bị xóa nhòa.
Hiện Trung Quốc có hơn 1,2 triệu robot công nghiệp đang hoạt động, chủ yếu trong các ngành điện tử, ô tô và năng lượng xanh. (Ảnh: Futurism)
Song song đó, các lĩnh vực khác như hàng không vũ trụ và chương trình không gian của Trung Quốc cũng đang tăng tốc mạnh mẽ. Việc Trung Quốc liên tục phóng vệ tinh, thử nghiệm tàu thăm dò và đặt mục tiêu đưa người trở lại Mặt trăng trước năm 2030 khiến Mỹ và các đồng minh phương Tây không khỏi lo ngại.
Giới quan sát nhận định điều khiến phương Tây "rúng động" không chỉ là quy mô khổng lồ của ngành sản xuất Trung Quốc, mà còn là tốc độ đổi mới và tầm nhìn chiến lược khi kết hợp tự động hóa với AI để hình thành nền sản xuất gần như không cần con người. Trong khi nhiều tập đoàn châu Âu và Mỹ vẫn đang loay hoay với chi phí, quy định và thiếu nhân lực, thì các nhà máy Trung Quốc đã bước sang thời kỳ sản xuất tự vận hành, nơi robot có thể học hỏi lẫn nhau và tự điều chỉnh quy trình theo thời gian thực.
Tương lai công nghiệp toàn cầu
Sự chênh lệch ngày càng lớn về mức độ tự động hóa giữa Trung Quốc và phương Tây đang trở thành lời cảnh tỉnh rõ ràng đối với các nền kinh tế phát triển. Nếu xu hướng này tiếp tục, khoảng cách về chi phí, tốc độ sản xuất và năng lực cạnh tranh toàn cầu có thể nghiêng hẳn về phía Trung Quốc trong thập kỷ tới.
Tự động hóa chỉ là phần mở đầu trong chiến lược công nghiệp mà Trung Quốc theo đuổi. (Ảnh: Futurism)
Các chuyên gia nhận định rằng phản ứng hợp lý nhất đối với phương Tây là đẩy mạnh đầu tư vào nghiên cứu, đào tạo kỹ sư robot và hợp tác công và tư để thúc đẩy chuyển đổi số trong sản xuất. Tuy nhiên, việc bắt kịp Trung Quốc sẽ không hề dễ dàng, bởi Trung Quốc đã dành gần hai thập kỷ chuẩn bị cho giai đoạn này, với chiến lược dài hạn, nguồn vốn khổng lồ và quyết tâm chính trị cao.
Những chuyến công tác vừa qua đã trở thành "cú sốc tỉnh ngộ" cho nhiều lãnh đạo phương Tây. Khi robot ở Trung Quốc làm việc không nghỉ trong bóng tối, phương Tây vẫn đang loay hoay tìm cách thắp sáng lại năng lực cạnh tranh công nghiệp đã dần mờ đi của mình.