Mẫu sedan chạy điện N7 của Nissan trưng bày tại triển lãm ô tô Thượng Hải, tháng 4/2025.
Đối với các nhà sản xuất ô tô quốc tế, việc đầu tư vào Trung Quốc từng là điều hiển nhiên.
Đầu những năm 2000, các công ty từ Mỹ, Châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc đổ xô đến quốc gia này khi Trung Quốc bùng nổ thành thị trường ô tô lớn nhất thế giới. Bất chấp các quy định của chính phủ ràng buộc các thương hiệu toàn cầu với các đối tác địa phương, những ông lớn này vẫn nhanh chóng chiếm lĩnh thị phần và thu về lợi nhuận.
Ngày nay, “làm giàu” ở Trung Quốc không cò dễ dàng, ít nhất là đối với những ông lớn đầy tham vọng từnước ngoài.
Chỉ trong 5 năm qua, vận may của các nhà sản xuất ô tô nước ngoài đã hoàn toàn đảo lộn. Tính đến năm 2020, các thương hiệu quốc tế chiếm hơn 60% doanh số bán xe hạng nhẹ tại Trung Quốc. Năm ngoái, thị phần của họ đã giảm xuống còn khoảng 35%. Phần còn lại thuộc về các thương hiệu nội địa.
Giờ đây, các nhà sản xuất ô tô toàn cầu ngày càng phải đối mặt với một tình thế khó xử: Nên ở lại hay nên ra đi?
Thật vậy, nhiều thương hiệu đã rút khỏi thị trường Trung Quốc để cắt lỗ. Nhưng các nhà sản xuất quốc tế muốn duy trì vị thế toàn cầu tốt hơn nên cân nhắc kỹ. Các thương hiệu Trung Quốc đang trên đà phát triển ở nước ngoài. Và để những đối thủ truyền thống cạnh tranh với họ trên trường quốc tế, không có “trại huấn luyện” nào tốt hơn là bám trụ tại Trung Quốc để cạnh tranh với họ ngay trên sân nhà.
Chắc chắn, áp lực buộc các thương hiệu quốc tế phải rút lui khỏi Trung Quốc là rất rõ ràng.
Ngay từ đầu, họ đã bị cản trở bởi các chính sách do Bắc Kinh áp đặt. Thuế quan 15% đã hạn chế khả năng nhập khẩu từ các cơ sở công nghiệp nước ngoài. Và để thiết lập cơ sở tại Trung Quốc, họ cần hợp tác với các nhà sản xuất địa phương, thường là những gã khổng lồ được nhà nước hậu thuẫn – những công ty có nhiệm vụ tạo ra việc làm tại địa phương hơn là những nhà đổi mới nhanh nhạy trong ngành.
Không có gì ngạc nhiên khi các liên doanh này sớm bị các công ty tư nhân mới nổi vượt mặt, chẳng hạn như Chery và Geely. Và cuối cùng, các công ty khởi nghiệp xe điện thực sự tiên tiến - với những cái tên gần như vô danh bên ngoài Trung Quốc, chẳng hạn như Xpeng, Nio, BYD hay Li Auto - đã leo lên bảng xếp hạng doanh số và trở thành mối đe dọa toàn cầu.
“Đội chủ nhà” được hỗ trợ bởi một hệ sinh thái mạnh mẽ với nhà sản xuất pin xe điện lớn nhất thế giới, CATL, và một loạt các gã khổng lồ công nghệ, chẳng hạn như Baidu và Xiaomi. Tất cả đều kết hợp với ngành ô tô địa phương trong các lĩnh vực lái xe tự hành, kết nối, điện khí hóa và trí tuệ nhân tạo.
Người tiêu dùng Trung Quốc đã đón nhận những sản phẩm nội địa mới, một phần vì lòng yêu nước nhưng cũng bị thu hút bởi các thương hiệu nội địa đáp ứng tốt hơn thị hiếu và nhu cầu của họ.
Nhân viên của Jeep vệ sinh một mẫu xe của mình tại triển lãm năm 2016. Thương hiệu này đến nay đã rút khỏi Trung Quốc.
Giữa làn sóng tấn công này, ngay cả những thương hiệu nước ngoài được yêu thích như Tesla cũng đang mất dần thị phần. Một số công ty, bao gồm Suzuki, Mitsubishi, Renault, Jeep và Fiat, đã rút lui hoặc thu hẹp quy mô đáng kể. Một số khác, chẳng hạn như Nissan và Honda, đang tìm cách cắt giảm sản xuất tại Trung Quốc. Một số khác, như General Motors, đang tái cơ cấu các nhà máy chưa được sử dụng hết công suất tại Trung Quốc để xuất khẩu.
Nhưng việc “đầu hàng” tại Trung Quốc tiềm ẩn một rủi ro lớn. Nguy cơ dễ bị đánh bại hơn khi các thương hiệu Trung Quốc cuối cùng tràn vào thị trường toàn cầu.
Từ châu Âu và Nam Mỹ đến Đông Nam Á và xa hơn nữa, các thương hiệu Trung Quốc đã và đang trên đà phát triển và giành được thị phần. Những thương hiệu đầy tham vọng như BYD thậm chí còn nhắm đến Nhật Bản và Ấn Độ.
Michael Dunne, một chuyên gia lâu năm về quan sát Trung Quốc và là CEO của Dunne Insights, đã thẳng thắn phát biểu tại buổi tọa đàm dành cho các nhà lãnh đạo ngành công nghiệp tại Đại hội Tin tức Ô tô được tổ chức tại Detroit vào tháng 9. "Hãy nghĩ về Trung Quốc như một trận động đất lớn, sau đó là một trận sóng thần tàn khốc", ông nói.
Các chuyên gia trong ngành như ông cho biết các thương hiệu đã thành danh, hoạt động tại các thị trường nội địa vẫn còn biệt lập và tương đối được bảo vệ, thậm chí còn chưa bắt đầu cảm nhận được toàn bộ sức ép từ sự cạnh tranh giá rẻ của Trung Quốc. Khi làn sóng thực sự ập đến, liệu họ có sẵn sàng?
Các nhà sản xuất ô tô vẫn ở lại Trung Quốc – mặc dù vậy – đang cố gắng thích nghi, nhờ những bài học kinh nghiệm quý báu. Ví dụ, Nissan và General Motors ban đầu đã cố gắng bán cho người tiêu dùng Trung Quốc những chiếc xe điện được thiết kế ở nước ngoài dành cho khách hàng nước ngoài. Nhưng những sản phẩm này không thể sánh được với các sản phẩm nội địa.
Giờ đây, Nissan và GM đang dựa vào các đối tác địa phương để tung ra những chiếc xe điện được thiết kế nội địa tại Trung Quốc, do các kỹ sư Trung Quốc sản xuất cho khách hàng Trung Quốc. Và cho đến nay, chiến lược điều chỉnh này cho thấy nhiều triển vọng.
Nissan, với doanh số tại Trung Quốc đã giảm hơn một nửa kể từ năm 2018, đã giới thiệu một mẫu sedan chạy hoàn toàn bằng điện được sản xuất tại Trung Quốc trong năm nay. Và gần như một phép màu, xu hướng doanh số giảm của hãng đã đảo ngược.
GM đang thử nghiệm điều tương tự với một nền tảng xe điện mới được thiết kế nội địa cho thương hiệu con Buick Electra của mình.
Toyota cũng đã gặt hái thành công với mẫu xe crossover điện nhỏ gọn do Trung Quốc phát triển. Và một loạt các hãng xe khác cũng tham gia vào cuộc chơi này, bao gồm Audi, Renault, Volkswagen và Ford.
Vì những sản phẩm mới này tận dụng chuyên môn địa phương, chúng vừa có chi phí thấp vừa sở hữu công nghệ cao. Và chúng được đưa ra thị trường cực kỳ nhanh chóng. Một số công ty nước ngoài hiện đang tung ra sản phẩm mới trong thời gian dưới 20 tháng. Tốc độ này nhanh hơn nhiều so với thời gian chuẩn bị kéo dài vài năm mà họ thường áp dụng.
Một số thậm chí còn có kế hoạch xây dựng các sản phẩm toàn cầu dựa trên những kiến trúc lấy cảm hứng từ Trung Quốc. Cách tiếp cận này, ban đầu được một số người gọi là "Tại Trung Quốc vì Trung Quốc", cuối cùng có thể trở thành "Tại Trung Quốc vì Thế giới".
Khi các nhà sản xuất ô tô toàn cầu lần đầu tiên đặt chân đến Trung Quốc, họ là những người thầy, truyền đạt bí quyết kỹ thuật và chuyên môn về chuỗi cung ứng cho các đối thủ Trung Quốc khi đó vẫn còn trong giai đoạn trứng nước.
Giờ đây, những sinh viên đã trở thành bậc thầy, đào tạo những “người thợ uốn kim loại cũ” theo những phương pháp hiện đại.
Còn quá sớm để nói liệu việc chuyển giao công nghệ ngược này có phải là giải pháp lâu dài cho các nhà sản xuất ô tô quốc tế hay không. Nhiều khả năng, việc cạnh tranh tại Trung Quốc sẽ vẫn là một cuộc chiến khó khăn đối với họ.
Nhưng các thương hiệu truyền thống thông minh sẽ chọn tiếp tục cạnh tranh. Suy cho cùng, nếu họ có thể cạnh tranh thành công với các đối thủ Trung Quốc tại Trung Quốc, họ có thể cạnh tranh ở bất cứ đâu.