Nghịch lý ngành sữa: Chế biến bùng nổ nhưng quy mô lao dốc

Sáng 23/9, Tọa đàm "Thực trạng và giải pháp khôi phục sự phát triển đàn bò sữa" đã được tổ chức nhằm nhận diện những khó khăn, thách thức trong chăn nuôi bò sữa hiện nay, đồng thời đề xuất các giải pháp từ góc nhìn quản lý, chuyên gia, doanh nghiệp và người dân để ngăn chặn đà suy giảm, phục hồi và phát triển bền vững đàn bò sữa trong thời gian tới.

"Sai lầm một lần có thể phải mất 10 năm để khắc phục"

Phát biểu tại sự kiện, ông Nguyễn Xuân Dương - Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam chia sẻ: "Ngành chăn nuôi bò sữa ở Việt Nam là ngành "sinh sau, đẻ muộn", không có nhiều điều kiện thuận lợi về không gian phát triển như các ngành chăn nuôi khác. Thậm chí, trong nhận thức của nhiều người, việc chăn nuôi bò sữa cũng còn nhiều nghi ngại. Điều này khiến ngành bò sữa vốn đã khởi đầu muộn lại càng muộn hơn, trải qua nhiều thăng trầm trong quá trình phát triển".

Ông Nguyễn Xuân Dương - Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam.

Trong khoảng 25 năm trở lại đây, khi Nhà nước thực hiện chính sách mở cửa, ngành bò sữa đã đứng trước cơ hội đặc biệt với sự tham gia của nhiều chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý, cộng đồng doanh nghiệp và nông dân. Năm 1999, Chính phủ đã ban hành Quyết định 167 về chính sách phát triển chăn nuôi bò sữa, trong bối cảnh nhiều hoài nghi về khả năng Việt Nam nuôi được bò sữa. Nhưng với quyết tâm chính trị cao, sự vào cuộc của các cơ quan quản lý, địa phương và doanh nghiệp, ngành bò sữa đã có bước phát triển vượt bậc.

Giai đoạn 2010-2015, đàn bò sữa của Việt Nam tăng trưởng trung bình 15,4% mỗi năm, sản lượng sữa tăng 17,1% nhưng đến giai đoạn 2020-2024 tốc độ này chỉ còn 0,4% và 3,3%.

Tình trạng này diễn ra ngay khi thị trường sữa trong nước bùng nổ với hàng trăm công ty tham gia sản xuất, nhiều thương hiệu ra đời, tạo ra sự cạnh tranh khốc liệt. Đây là một nghịch lý lớn, chế biến sữa phát triển sôi động nhưng chăn nuôi bò sữa trong nước lại suy giảm nghiêm trọng.

Ông Dương cho rằng: "Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, không có quốc gia nào có ngành công nghiệp sữa phát triển mà lại không dựa vào nguồn nguyên liệu sữa trong nước. Vì vậy, Việt Nam phải phát triển theo cả hai hướng, chăn nuôi tập trung công nghệ cao tại các trang trại lớn và chăn nuôi nông hộ với sự liên kết chặt chẽ cùng doanh nghiệp chế biến".

Đại diện Hội Chăn nuôi Việt Nam cho rằng, dù ngành bò sữa có lợi thế từ nguồn phụ phẩm nông nghiệp phong phú, nhưng điểm yếu lớn nhất vẫn nằm ở thị trường tiêu thụ và chuỗi liên kết thiếu bền vững.

Ông Dương thẳng thắn chia sẻ, ngành bò sữa Việt Nam có nhiều lợi thế từ phụ phẩm nông nghiệp phong phú; đội ngũ nông dân cần cù, thông minh; nhiều hợp tác xã đã chứng minh khả năng đạt năng suất cao. Tuy nhiên, điểm yếu lớn nhất vẫn là thị trường tiêu thụ và chuỗi liên kết chưa bền vững.

"Chúng ta cần nhìn thẳng vào sự thật, nếu không kịp thời có chiến lược và giải pháp, nguy cơ mất đi thành quả đã gây dựng suốt hàng thập kỷ là rất lớn. Bò sữa có chu kỳ dài, sai lầm một lần có thể phải mất 10 năm để khắc phục", ông Dương nói.

Hiện nay Bộ Công Thương đang lên kế hoạch trình Chính phủ Chiến lược phát triển ngành sữa Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045. Đây là cơ hội để chúng ta xây dựng một nền công nghiệp sữa bền vững, dựa trên đàn bò trong nước.

Phát huy lợi thế nguồn sữa tươi và phụ phẩm nông nghiệp

Tại sự kiện, ông Lê Việt Hải - Phó Chi Cục trưởng Chi cục Chăn nuôi và Thú y Tp.HCM thông tin, năm 2025, địa phương có 37.288 con bò sữa tại 2.645 cơ sở, trong đó đàn cái 24.000 con. So với năm 2015, tổng đàn giảm tới 68%, số hộ chăn nuôi giảm hơn 72%. Nếu giai đoạn 2011 - 2015 đàn bò tăng trung bình 9,9%/năm thì từ 2016 - 2025 lại giảm 11,55%/năm, kéo theo sản lượng sữa đi xuống. Quy mô hộ nuôi có cải thiện nhưng phần lớn vẫn nhỏ lẻ, thiếu tính bền vững.

Ông Lê Việt Hải - Phó Chi Cục trưởng Chi cục Chăn nuôi và Thú y Tp.HCM.

Nguyên nhân chủ yếu là do chăn nuôi bò sữa là ngành đòi hỏi đầu tư lớn, tính chuyên nghiệp cao, nhưng diện tích đất dành cho nông nghiệp ngày càng giảm, đất trồng cỏ hạn chế, quy mô chăn nuôi nông hộ còn nhỏ, chi phí sản xuất cao (còn có quá nhiều chi phí trung gian), việc tiêu thụ sản phẩm bấp bênh…

Để giải quyết các "điểm nghẽn" trên và đưa ngành chăn nuôi bò sữa ở mức nông hộ phát triển bền vững, ông Hải cho rằng, cần triển khai một hệ thống giải pháp đồng bộ và quyết liệt.

Trong đó, Các Bộ, ngành liên quan cần thống nhất trong xây dựng chính sách, pháp luật về điều kiện sản xuất, kinh doanh sữa và tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm, bảo đảm minh bạch, phù hợp thực tế, tránh gian lận thương mại. Đồng thời, chuẩn hóa hệ thống quản lý giống, ứng dụng DHI để chọn lọc, lai tạo đàn bò sữa năng suất cao, cung cấp giống hậu bị chất lượng cho nông dân.

Khuyến khích đầu tư nhà máy sản xuất thức ăn, giúp giảm chi phí, cân bằng dinh dưỡng. Song song đó, cần tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức người chăn nuôi trong tuân thủ quy trình, bảo quản và hợp đồng thu mua.

"Một giải pháp quan trọng là triển khai Chương trình sữa học đường sử dụng 100% sữa tươi trong nước, vừa cải thiện dinh dưỡng thế hệ trẻ, vừa tạo động lực phát triển đàn bò sữa, hướng tới xây dựng thương hiệu "Sữa tươi Việt Nam" an toàn, chất lượng", ông Hải nói.

Tại sự kiện, ông Lương Anh Dũng - Phó Giám đốc Trung tâm Giống gia súc lớn Trung ương nhấn mạnh: "Phát triển ngành sữa Việt Nam phải phát huy được những lợi thế trong nước, nhất là nguồn sữa tươi và nguyên liệu, phụ phẩm phong phú của ngành nông nghiệp".

Ông Lương Anh Dũng - Phó Giám đốc Trung tâm Giống gia súc lớn Trung ương.

Một trong những giải pháp quan trọng là hoàn thiện tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, quy định rõ ràng các khái niệm như sữa tươi, sữa nguyên chất, sữa tiệt trùng, sữa hoàn nguyên, giúp người tiêu dùng lựa chọn chính xác và cơ quan quản lý dễ kiểm soát. Ngoài ra, cần yêu cầu cơ sở sản xuất, kinh doanh sữa phải có vùng nguyên liệu trong nước hoặc sử dụng tối thiểu 5-10% sữa tươi nội địa.

Đối với doanh nghiệp, ông Dũng đề nghị phải gắn hoạt động kinh doanh với phát triển nguồn nguyên liệu, ký hợp đồng dài hạn với hộ chăn nuôi, minh bạch tiêu chuẩn và giá thu mua, đồng thời hỗ trợ kỹ thuật, kinh tế để nâng cao chất lượng sữa. Người chăn nuôi cần tham gia tổ hợp tác, hợp tác xã, áp dụng quy trình tiên tiến nhằm đảm bảo chất lượng và ổn định nguồn cung.