Cấp bách giải bài toán ‘cứ mưa là thành phố ngập sâu, tê liệt’

Đô thị hoá khiến nhiều nơi không còn chỗ thoát nước

Thưa ông, thời gian qua, rất nhiều đô thị ở Việt Nam đối mặt với tình trạng cứ mưa lớn là ngập úng, tê liệt giao thông, kể cả các đô thị ven biển và trên các đảo, đâu là nguyên nhân của tình trạng này?

Ông Nguyễn Hồng Hiếu: Như chúng ta biết, trong những năm gần đây, hầu hết các đô thị lớn của Việt Nam đều phải đối mặt với tình trạng ngập úng, trong đó nghiêm trọng nhất là TPHCM, Hà Nội, Đà Nẵng, Cần Thơ và một số tỉnh như Lạng Sơn, Điện Biên, Lai Châu, Thái Nguyên, tình trạng ngập lụt còn xảy ra ở các khu vực hải đảo như Phú Quốc.

Như tại Hà Nội, chúng ta thấy rằng, chỉ cần một trận mưa lớn kéo dài vài chục phút là nhiều tuyến đường bị ngập sâu, giao thông tê liệt, đời sống sinh hoạt của người dân bị đảo lộn.

Ngoài mưa lớn, nhiều đô thị còn chịu ảnh hưởng của triều cường và nước biển dâng, đặc biệt là các thành phố nằm ở hạ lưu sông, ven biển như TPHCM, Cần Thơ. Thậm chí, ngập úng xảy ra cả khi không có mưa mà do triều cường, mực nước sông dâng cao hoặc xảy ra tình trạng “ngập kép” khi vừa có mưa lớn vừa chịu tác động triều cường, khiến tình trạng ngập úng trở nên trầm trọng hơn.

Ông Nguyễn Hồng Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Tài nguyên nước, Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Hệ quả của tình trạng này không chỉ dừng lại ở thiệt hại kinh tế như ách tắc giao thông, hư hỏng tài sản, gián đoạn sản xuất (ước tính mỗi năm các đô thị lớn chịu thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng do ngập lụt). Người dân phải đối mặt với ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe cộng đồng do nguy cơ dịch bệnh truyền nhiễm qua nguồn nước ô nhiễm.

Ngập lụt đô thị gây áp lực lên hạ tầng đô thị như hệ thống thoát nước nhiều nơi đã xuống cấp, thường xuyên bị quá tải khi có mưa trên 100 mm; hồ điều hòa, kênh rạch tự nhiên, cống thoát nước nhỏ hẹp, bị rác thải và bùn đất làm tắc nghẽn, không còn đảm bảo chức năng dẫn thoát nước. Điều này dẫn tới giảm sức hút đầu tư và đe dọa mục tiêu phát triển bền vững của các đô thị.

Về nguyên nhân, chúng tôi nhận thấy có 5 nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này. Trước hết là hệ thống thoát nước chưa đáp ứng được nhu cầu. Phần lớn hệ thống thoát nước tại các đô thị được xây dựng từ lâu, công suất thấp, chưa được tách biệt giữa nước mưa và nước thải, lại bị bồi lắng, tắc nghẽn do rác thải.

Thêm vào đó, các địa phương đang chứng kiến tốc độ đô thị hóa rất nhanh, kéo dài đó là bê tông hóa bề mặt, san lấp hồ, ao, kênh rạch để xây dựng. Điều này làm giảm khả năng thấm và trữ nước tự nhiên, dẫn đến tình trạng “nước không có chỗ thoát”.

Hiện nay, tình trạng xây dựng nhà cửa tại các vùng trũng thấp, ven sông rạch, tình trạng lấn chiếm kênh mương, xả thải bừa bãi vẫn còn diễn ra phổ biến. Ý thức cộng đồng cũng chưa cao khi nhiều người dân còn xả rác xuống cống rãnh, kênh rạch gây tắc nghẽn, làm trầm trọng thêm tình trạng ngập.

Hà Nội hứng chịu một đợt ngập úng nghiêm trọng do mưa lớn từ hoàn lưu bão số 5 vào ngày 26/8. Ảnh: Đức Nguyễn.

Đặc biệt, có một nguyên nhân rất quan trọng là biến đổi khí hậu với lượng mưa cực đoan ngày càng gia tăng cả về tần suất lẫn cường độ, cùng với nước biển dâng gây áp lực lớn lên hệ thống thoát nước. Các đô thị lớn như TPHCM, Cần Thơ nằm ở khu vực trũng thấp, hạ lưu các dòng sông lớn chịu ảnh hưởng rõ rệt của triều cường và nước biển dâng.

Như vậy, có thể nói, ngập lụt đô thị ở Việt Nam hiện nay vừa là thách thức do tự nhiên, vừa là hệ quả từ cách thức phát triển và quản lý đô thị chưa bền vững. Để giải quyết căn cơ, cần nhận diện đầy đủ nguyên nhân, từ đó xây dựng giải pháp tổng thể, phù hợp với từng đô thị trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng.

Đô thị ven biển và vùng hạ lưu sông nguy cơ ngập lụt thường xuyên

Vậy theo ông, chúng ta cần những giải pháp gì để sớm giải quyết được bài toán ngập úng đô thị, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí tác động ngày càng nghiêm trọng, thiên tai ngày càng khốc liệt và dị thường?

Ông Nguyễn Hồng Hiếu: Ngập lụt đô thị ở Việt Nam đã trở thành vấn đề mang tính hệ thống và lâu dài , không chỉ do mưa lớn, mà còn do triều cường, biến đổi khí hậu và sự phát triển đô thị thiếu bền vững. Các hiện tượng thời tiết cực đoan như mưa lớn dồn dập, bão mạnh, nước biển dâng đang làm cho tình trạng ngập đô thị trở nên khó kiểm soát. Nếu không có các giải pháp đồng bộ, nguy cơ ngập sẽ ngày càng nghiêm trọng hơn, đặc biệt tại các đô thị ven biển và vùng hạ lưu sông lớn sẽ đối diện nguy cơ ngập lụt thường xuyên trong vài thập kỷ tới.

TPHCM thường xuyên đối mặt với ngập úng do triều cường và mưa lớn.

Giảm thiểu ngập lụt đô thị không chỉ là vấn đề hạ tầng kỹ thuật mà còn là bài toán quản lý tổng hợp, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng. Các giải pháp cần hướng tới tính bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu, đồng thời gắn với quy hoạch phát triển đô thị.

Vấn đề đầu tiên, tôi nghĩ là cần n âng cấp và hoàn thiện hệ thống thoát nước bằng việc đầu tư xây dựng hệ thống cống thoát nước mưa tách biệt với nước thải, thực hiện cải tạo, nạo vét, khơi thông kênh rạch, hồ điều hòa, xây dựng trạm bơm cưỡng bức ở những điểm trũng.

Vấn đề thứ 2 đặc biệt quan trọng, đó chính là b ảo tồn, bảo vệ và phát triển không g ian trữ nước . Như chúng ta biết, hồ, ao, đầm tự nhiên, đặc biệt các ao hồ trong các đô thị, có vai trò rất quan trọng trong việc điều hòa điều hòa nguồn nước, phòng, chống ngập úng, tiêu thoát lũ, tạo cảnh quan sinh thái, bảo vệ môi trường.

Thực tế tại nhiều thành phố cho thấy, việc san lấp hồ ao để lấy đất xây dựng đã làm mất đi diện tích trữ nước tự nhiên, khiến tình trạng úng ngập diễn biến nghiêm trọng hơn. Do vậy, việc rà soát, khoanh định và ban hành danh mục hồ, ao cần được bảo vệ là cần thiết, không chỉ góp phần chống ngập mà còn cải thiện vi khí hậu đô thị, bảo tồn cảnh quan và đa dạng sinh học, đồng thời cần quản lý, bảo vệ tốt hành lang thoát lũ để đảm bảo khả năng trữ, tiêu thoát lũ. Đây là giải pháp mang tính bền vững, chi phí thấp hơn so với nhiều công trình hạ tầng kỹ thuật, đồng thời thể hiện tầm nhìn dài hạn trong quản lý phát triển đô thị thích ứng với biến đổi khí hậu.

Vấn đề thứ 3, chúng ta cũng cần ứ ng dụng hạ tầng xanh và công nghệ mới thông qua việc sử dụng vật liệu thấm nước cho vỉa hè, bãi đỗ xe; khuyến khích xây dựng mái nhà xanh, vườn mưa; Ứng dụng IoT và trí tuệ nhân tạo trong dự báo mưa, giám sát mực nước và điều hành hệ thống thoát nước.

Thái Nguyên đối mặt với tình trạng ngập lụt diện rộng do bão số 3 năm 2024 gây ra. Ảnh: Hoàng Mạnh Thắng.

Vấn đề thứ 4 cũng cần quan tâm đến việc q uản lý đô thị thông minh để kiểm soát chặt chẽ việc xây dựng ở khu vực trũng thấp, hành lang thoát lũ, Tích hợp yếu tố chống ngập và biến đổi khí hậu vào quy hoạch phát triển đô thị.

Ngoài ra, các khu đô thị cần tăng diện tích cây xanh, công viên sinh thái có khả năng trữ và thấm nước, đây cũng là giải pháp hiệu quả để giải quyết vấn đề ngập lụt đô thị hiện nay.

Một vấn đề khác là nâng cao nhận thức và trách nhiệm cộng đồng, vận động người dân không xả rác xuống cống rãnh, kênh mương, khuyến khích cộng đồng tham gia giám sát, bảo vệ hệ thống thoát nước.

Tóm lại, giải pháp giảm thiểu ngập lụt đô thị cần được triển khai một cách tổng thể, kết hợp giữa hạ tầng kỹ thuật, giải pháp sinh thái và quản lý xã hội. Đặc biệt, việc bảo vệ, bảo tồn không gian mặt nước tự nhiên, cùng với nâng cấp hạ tầng thoát nước và áp dụng công nghệ hiện đại, sẽ là những hướng đi then chốt để các đô thị Việt Nam thích ứng tốt hơn với biến đổi khí hậu, hướng tới phát triển an toàn và bền vững.

Cảm ơn ông!