Bảo tồn, phát huy các giá trị quân sự, lịch sử của hệ thống Trường Lũy Gia Lai

Ngày 25/8, UBND tỉnh Gia Lai phối hợp với Viện Khoa học Xã hội vùng Nam bộ (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) tổ chức hội thảo khoa học nghiên cứu giá trị và định hướng bảo tồn, phát huy giá trị di tích Trường Lũy tỉnh Gia Lai.

Quang cảnh hội thảo

Trường Lũy là một công trình kiến trúc quân sự độc đáo, thể hiện trí tuệ và sức sáng tạo của người xưa trong việc xây dựng hệ thống phòng thủ trên địa hình hiểm trở. Đây là một bờ lũy dài được đắp bằng đất và đá, nằm về phía Đông của dãy Trường Sơn, trải dài từ huyện Trà Bồng tỉnh Quảng Ngãi đến huyện An Lão tỉnh Bình Định cũ (nay thuộc tỉnh Gia Lai) với tổng chiều dài khoảng 127,4 km. Riêng trên địa bàn tỉnh Gia Lai, Trường Lũy có chiều dài 14,4 km, nằm trên địa phận các khu vực hành chính thuộc phường Hoài Nhơn Bắc, xã An Lão và xã An Hòa, ở độ cao từ 400-800m so với mực nước biển.

Các chuyên gia, nhà nghiên cứu khảo sát Trường Lũy Gia Lai

Theo các chuyên gia, Trường Lũy có từ thời chúa Nguyễn và được xây dựng quy mô và hoàn thành vào thời nhà Nguyễn. Công trình này nhằm bảo vệ an ninh vùng biên viễn, kiểm soát giao thương giữa đồng bằng và miền núi. Nó không phải một bức tường thành khép kín, chia cắt miền ngược với miền xuôi, ngược lại Trường Lũy còn đóng vai trò như một biên giới mềm, một huyết mạch giao thương buôn bán giữa 2 miền. 

Về giá trị chính trị - xã hội, Trường Lũy là minh chứng vật chất cho chính sách quản lý miền biên viễn của triều Nguyễn - một sự kết hợp giữa biện pháp quân sự cứng răn và chính sách "nhu hòa", "khoan dung". Nó phản ánh nỗ lực của triêu đình trong việc xác lập chủ quyền, quản lý hành chính và ổn định xã hội tại một vùng đất phức tạp, thể hiện tẩm nhìn chiến lược trong việc xây dựng một quốc gia thống nhất...

Thông qua các kết quả khai quật khảo cổ học sơ bộ tại các điểm đồn lũy Dông Hầm, H4 và An Quang, các nhà nghiên cứu đã có thêm những tư liệu quý giá về kỹ thuật xây dựng. Kỹ thuật này thể hiện sự sáng tạo và thích ứng rất cao qua việc sử dụng vật liệu tại chỗ là đất và đá, kỹ thuật xây đa dạng (có đoạn hoàn toàn bằng đá, có đoạn đắp đất kè đá), và có thể có sự giao thoa kỹ thuật xây dựng giữa người Việt và kỹ thuật xếp đá truyền thống của người Hrê.

Với hiện trạng còn lại cho thấy Trường Lũy là một hệ thống lũy có quy mô lớn, mang những giá trị đặc sắc về lịch sử, kiến trúc, văn hóa, xã hội và là minh chứng sinh động cho mối quan hệ giao thoa giữa các cộng đồng dân cư qua các thời kỳ lịch sử. Hiện nay, một số đoạn Trường Lũy đã bị sạt lở, một số khác nằm trong diện tích canh tác của người dân, dẫn tới việc Trường Lũy có nguy cơ bị xâm phạm rất cao.

Tại hội thảo, các chuyên gia, nhà nghiên cứu lịch sử và các đại biểu đã tập trung làm rõ các giá trị nhiều mặt của hệ thống phòng thủ này dưới góc nhìn lịch sử - quân sự, giá trị kinh tế - văn hóa, chính trị - xã hội của hệ thống phòng thủ. Đồng thời đề xuất các giải pháp bảo tồn Trường Lũy.

Tỉnh Gia Lai đang có nghiên cứu, đề xuất Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng di tích quốc gia đối với Trường Lũy.

TS. Nguyễn Khánh Trung Kiên, Phó Viện trưởng Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam), cho rằng, Trường Lũy không chỉ là một công trình phòng thủ quân sự đơn thuần, mà mang nhiều giá trị đặc sắc.

Đặc biệt, một luận điểm khoa học quan trọng đã được đưa ra thảo luận về niên đại xây dựng của đoạn Trường Lũy tại Gia Lai. Các nguồn sử liệu và nghiên cứu mới cho thấy khả năng đoạn lũy này được xây dựng muộn hơn (vào năm 1876) rồi mới hợp nhất với tuyến lũy ở Quảng Ngãi, chứ không hoàn toàn đồng nhất về thời gian xây dựng năm 1819. Đây là vấn đề cần được làm rõ thêm trong các nghiên cứu tiếp theo.

Qua các tham luận và trao đổi tại hội thảo đã mang lại những nhận thức khoa học mới, có giá trị học thuật cao, có ý nghĩa quan trọng cho việc tham khảo lập hồ sơ di tích; đồng thời phát huy các giá trị của di tích và đề xuất lập hồ sơ công nhận di tích cấp quốc gia đối với Trường Lũy Gia Lai.

Bình Định đề nghị xếp hạng di tích Quốc gia đối với Trường Lũy

Tỉnh Bình Định giao Sở VH&TT chủ trì, phối hợp với UBND thị xã Hoài Nhơn và UBND huyện An Lão khảo sát, xây dựng hồ sơ lý lịch trích ngang di tích Trường Lũy Bình Định, trình Bộ VH-TT&DL xin chủ trương xếp hạng di tích quốc gia.