Ông Nguyễn Văn Biên, Giám đốc Trung tâm Cây giống Tam Đảo (tỉnh Vĩnh Phúc), cho biết cát sâm là một trong những cây dược liệu có hiệu quả kinh tế cao, đồng thời là cây chủ lực trong chương trình xóa đói giảm nghèo cho bà con vùng cao.
Ở một số nơi, người dân trồng cát sâm đã có kinh tế khá. Do đó, loại cây này còn được ví là “mỏ vàng dưới lòng đất”.
Cây cát sâm có tên khoa học Millettia speciosa Champ., thuộc họ Đậu (Fabaceae), còn được gọi bằng nhiều tên như sâm nam, sâm chuột, sâm chèo mèo, ngưu đại lực, đại lực thự, sơn liên ngẫu… Trong đó, “cát” nghĩa là sắn – do rễ cây có hình dáng giống củ sắn và có tác dụng bồi bổ sức khỏe nên dân gian gọi là cát sâm.
Cây cát sâm.
Cây thường mọc hoang hoặc được trồng ở vùng núi cao, khí hậu mát mẻ. Ở Việt Nam, cát sâm phân bố nhiều tại các tỉnh miền núi phía Bắc như Lào Cai, Hà Giang, Tuyên Quang, Cao Bằng, Lạng Sơn…
Ngoài ra, một số tỉnh miền Trung và Tây Nguyên như Quảng Nam, Kon Tum, Lâm Đồng cũng đã bắt đầu trồng và khai thác loài cây này.
Vừa giữ rừng, vừa làm giàu
Theo ông Biên, hiện nay cát sâm được trồng chủ yếu theo mô hình thuần loài trên đất trống. Một số nơi còn trồng xen dưới tán rừng với các loài cây khác nhằm tăng giá trị kinh tế của rừng.
"Cây cát sâm thuộc họ Đậu, phát triển rất mạnh. Tôi từng gặp những cây mọc hoang ngoài tự nhiên, có thể sống ở vùng đất cằn cỗi, nhiều đá. Rễ cây có thể xuyên qua lớp đá, phát triển khỏe, dài và tạo củ tốt," ông Biên chia sẻ.
Cát sâm có thể trồng ở nơi có nhiều nắng hoặc dưới tán rừng, đều cho hiệu quả tốt. Cũng vì đặc điểm này, cây còn được gọi là sâm trâu, ngưu đại lực – những cái tên thể hiện sức sống mãnh liệt.
Ông Biên cho rằng, có thể trồng cát sâm xen canh với các cây lâm nghiệp như keo, quế... Tuy nhiên, cần bố trí vị trí hợp lý để khi thu hoạch không làm ảnh hưởng đến rễ của các cây khác, do phần củ của cát sâm nằm sâu dưới đất, phải đào sâu mới lấy được.
Hiệu quả kinh tế và tiềm năng phát triển
Cát sâm là một mô hình phát triển kinh tế kết hợp bảo vệ rừng bền vững. Có thời điểm, thương lái từng thu mua cát sâm theo kiểu tận diệt – bứng cả cây mang đi. Tuy nhiên, do điều kiện địa hình của Việt Nam, loài cây này vẫn không bị cạn kiệt và hiện đang được trồng mở rộng, ông Biên nói.
Tùy vào điều kiện đất và kỹ thuật chăm sóc, năng suất cát sâm sau 2 – 3 năm đạt trung bình từ 0,9 – 1,8 kg củ mỗi cây; sau 4 – 5 năm có thể đạt từ 1,1 – 2,3 kg củ mỗi cây.
Theo ông Biên, hiện cát sâm đã nằm trong nhiều dự án phát triển cây dược liệu quy mô hàng nghìn hecta, phần lớn được trồng theo đơn đặt hàng từ thương lái.
"Cát sâm đang là cây dược liệu ‘hot’, được thị trường săn đón. Vì vậy, bà con có thể yên tâm về đầu ra khi trồng loài cây này", ông khẳng định.
Trên mỗi hecta đất có thể trồng được từ 7.000 – 10.000 cây cát sâm. Năng suất thu hoạch bình quân dao động khoảng 1,5 – 3 kg củ sâm tươi tùy theo mức độ chăm bón. Ngoài củ, doanh nghiệp, người dân còn thu mua tối đa toàn bộ thân, lá. Lợi nhuận thu được trên mỗi hecta trồng cát sâm tương đương trên 330 - 345 triệu đồng/ha/năm.